Aan alles komt een eind, maar als het aan Ton Hartman (1961) ligt, laat het einde van zijn trainersloopbaan nog even op zich wachten. De inwoner van Franeker vindt het voetbalspelletje veel te mooi. Spelers opleiden is voor Hartman een passie waarvan hij zo lang mogelijk wil genieten, mocht de gezondheid het toelaten en mochten zijn diensten gewenst zijn uiteraard. Vooralsnog is over dat laatste geen twijfel. Tweeëndertig jaar trainerschap in het Friese amateurvoetbal – vooraf gegaan en deels overlapt door een prachtige voetbalcarrière – leverden Hartman een karrenvracht aan levenslange vriendschappen op bij de verenigingen waar hij werkte, clubs waar hij ook altijd door de voordeur weer vertrok.
Het moge duidelijk zijn dat er in Fryslân maar weinig voetbalvelden zijn die Ton Hartman niet heeft gezien. Voor menigeen zal het daarom als een verrassing komen dat de wieg van Hartman ver buiten onze provincie stond, in Loosduinen om precies te zijn. In dit tuindersdorp onder de rook van Den Haag runnen vader Arie en moeder Annie in de zestiger jaren van de vorige eeuw succesvol een plantenkwekerij. Zo succesvol zelfs, dat uitbreiding gewenst is. Die mogelijkheid is er in het steeds meer door de grote stad opgeslokte dorpje alleen niet. Noodgedwongen gaat vader Arie op zoek naar grond elders. Goedkope grond bij voorkeur, met genoeg kansen voor de kroost om het bedrijf te laten groeien. Arie Hartman komt uit in Sexbierum. In 1969 laat het katholieke gezin Hartman, 4 dochters en 7 van de 8 zonen sterk, de randstad voor wat het is en vertrekt naar de kop van Friesland
Voor Ton Hartman, zijn 6 broers en 4 zussen is het uiteraard wennen in deze totaal andere omgeving. Dat het gezelschap rap acclimatiseert, is niet in het laatst te danken aan de sport. De meeste Hartmannen staan hun mannetje bij het in Sexbierum razend populaire kaatsen, maar het is de voetballerij die de boventoon voert bij de knapen. Alle 7 jongens melden zich aan bij AVC, de plaatselijke voetbalclub en hoewel ze allemaal ook het eerste elftal halen, is het voor velen direct duidelijk wie de talentvolste van het zevental is: dat is Ton, die al op 5-jarige leeftijd zijn eerste schreden heeft gezet op het voetbalveld, in Loosduinen, bij de club met de prachtige naam Gabriele d’Addolorata, kortweg GDA.
Ton Hartman is nog aan het puberen als hij debuteert in AVC 1. Wanneer hij het winnende doelpunt maakt tegen DWP doen bestuursleden er alles aan om het veelbelovende talent geheim te houden. Daags later wordt in het Friesch Dagblad een andere Hartman als doelpuntenmaker vermeld. Het smoesje had achterwege kunnen blijven; Cambuur heeft Ton Hartman dan allang op de radar staan. Al snel belandt hij in Leeuwarden in het jeugdplan, waar hij iedere woensdag training krijgt van Arent Bekhof. Hartman kan prima meekomen en in 1979 krijgt hij thuis visite van Nol de Ruiter, de Utrechtse hoofdtrainer van Cambuur. De Ruiter ziet het wel zitten in de 18-jarige middenvelder. De koning te rijk is Ton Hartman met het contractje dat hem 450 gulden per maand op gaat leveren, ook al is hij de helft van dat bedrag vaak al kwijt aan buskosten naar Leeuwarden toe.
Na twee jaar vooral voor de Cambuur-reserves te hebben gespeeld, haakt Ton Hartman in het seizoen 1981/1982 aan bij de door Henk de Jonge getrainde eerste selectie. Op 20 maart 1982 krijgt in Venlo een groot hoogtepunt gestalte als Hartman tegen VVV zijn officiële debuut maakt in het profmilieu. Voor 5000 toeschouwers voetbalt Hartman namens Cambuur in stadion De Koel de hele wedstrijd. Het zal de enige keer zijn dat hij de 90 minuten vol zal maken voor de Leeuwarder eerstedivisionist. Zijn optredens in de hoofdmacht blijven beperkt tot korte invalbeurten. Zoals Hartman zelf grapt loopt hij in 1982 veel warm.
Na de zomerstop keert de dan 21-jarige Sexbierumer terug bij de reserves, waar hij wordt gebombardeerd tot aanvoerder. Een blijk van waardering, tegelijkertijd realiseert Hartman zich ook, dat nu hij als begeleider van aanstormend talent gaat fungeren, er weinig perspectieven meer zijn om door te stoten naar de selectie. Terugblikkend op zijn Cambuur-tijd is Ton Hartman helder: er zat echt niet meer in. ,,Ik heb er alles aan gedaan”, stelt Hartman. ,,Alles liet ik voor de sport. Geen training sloeg ik over en buiten wedstrijden en trainingen ging ik vaak nog 10 kilometer hardlopen om fit te blijven. Mede daardoor ben ik nooit langdurig geblesseerd geraakt, vermoed ik.”
Als Ton Hartman in 1983 geeft te kennen het profavontuur te laten voor wat het is, tonen meerdere clubs interesse. Na vier jaar lang heel Nederland af te hebben gereisd zoekt Hartman het dicht bij huis, bij volksclub Harlingen, dat zijn ambities om terug te keren naar de amateurtop niet onder stoelen en banken steekt. Een avontuur tussen de ‘ouwe seunen’ lacht Hartman wel aan. Wat ook meespeelt in zijn keuze is dat Hartman net op het punt staat om aan de Voorstraat in Harlingen een groentewinkel te beginnen. Als nu eens een deel van de gigantische Harlingen-aanhang daar boodschappen komt doen, redeneert de nieuwbakken groenteman.
Ton Hartman valt in Harlingen met zijn neus in de boter. Met een bestaande kern met namen als Hielke Jager, Johnny Nota en Gerrit Roffel, gecombineerd met aanwinsten als Ron Bambach, Jan-Piet Bosma, Klaas Justus de Vries en dus Ton Hartman heeft hoofdtrainer Johny Ligthart een formidabele selectie tot zijn beschikking, die niet geheel verrassend in 1985 de titel opeist in de tweede klasse. Samen met Sneek, Drachten, FVC en DIO Oosterwolde groeit Harlingen in de tweede helft van de jaren ‘80 uit tot de crème de la crème van het Friese zondagvoetbal. Van 1500 toeschouwers op het Balkland kijkt dan niemand meer vreemd op. In 1988 winnen de rood-witten in het oude Heerenveen-stadion de noordelijke districtsbeker door in de finale Oranje Nassau Groningen na strafschoppen te verslaan.
Het is een onvergetelijke tijd, maar bij het aanbreken van het nieuwe decennium wordt duidelijk dat de vette jaren in Harlingen voorbij zijn. Ton Hartman is dan al begonnen met een trainerscursus. Als de trainer-in-wording bij AVC stage loopt, wordt hij direct gevraagd om daar de eerste selectie onder zijn hoede te nemen. Daar heeft Hartman best oren naar, maar plannen om de voetbalschoenen aan de wilgen te hangen heeft hij geenszins. De combinatie speler-coach lijkt een ideale oplossing, ook al sluiten de reglementen van de KNVB deze constructie uit. In Pieter Goodijk, die over de vereiste papieren beschikt, vindt AVC de ideale stroman. Het is 1992 en Ton Hartman gaat beginnen aan zijn eerste klus als eindverantwoordelijke.
De interviews die Ton Hartman in die jaren geeft zijn vermakelijk om terug te lezen. Uitspraken als ‘Ik zal een aandeel hebben in zestig procent van de doelpunten die we maken’ en ‘Binnen drie jaar worden we tweemaal kampioen’ zijn een zeldzaamheid in het gereserveerde Friese voetbalwereldje. Vandaag de dag geconfronteerd met die uitlatingen bekent Hartman met een brede grijns dat hij die tegenwoordig niet meer zou doen. Ton Hartman is “ver-Friest”. Uiteraard helpen de jaren ook een handje, waarbij overigens wel vermeld moet worden dat Hartman met zijn prognoses de plank zeker niet mis sloeg. Sterker nog, AVC wordt al binnen twee jaar tweemaal kampioen en dat mede dankzij Ton Hartman, de regisseur op het middenveld, die samen met voorstopper Wietse Vlietstra en de altijd scorende spits Simon de Schiffart de ijzersterke as vormt van de kampioensploeg. Voetbal leeft als nooit tevoren in het kaatsdorp, na de opeenvolgende titels mag AVC zelfs tweemaal op rij om promotie naar het derde amateurniveau spelen.
Liefst 9 jaar zal Ton Hartman bij AVC werkzaam zijn. Zonder enige twijfel geldt die periode als de glorietijd van de Sexbierumer voetbalvereniging. Bij Hartman zijn nieuwe werkgever – vv Hardegarijp – lijken de hoogtijdagen juist net achter de rug. De club uit het forensendorp is in 1997 en 1999 gepromoveerd naar het op één-na-hoogste amateurniveau, maar de lichting die verantwoordelijk was voor deze successen is grotendeels uit beeld verdwenen. Aan Ton Hartman de taak om de jeugd in te passen. Dat is een proces dat met vallen en opstaan gaat en hoewel Hartman in 2003 met zijn manschappen zeer verrassend om promotie naar de eerste klasse mag spelen, staat zijn verblijf op sportpark De Warren vooral in het teken van de strijd tegen degradatie. In 2002 en 2004 wordt die strijd gewonnen, in 2005 niet.
Ton Hartman heeft dan al te kennen gegeven dat hij de club gaat verlaten. Terugkijkend beschouwt hij dat als een van de zwaarste beslissingen uit zijn voetballeven: ,,Het was jammer dat we degradeerden toen ik wegging, maar ik heb geen onvertogen woord gehoord. Het afscheid op de familiedag was zeer warm. Ik had het in Hurdegaryp enorm naar mijn zin. De selectie wilde graag met mij verder, maar ik was net 9 jaar trainer geweest bij AVC. Ik was 44 en vond het op dat moment in mijn loopbaan niet verstandig om me weer voor lange tijd aan een club te binden. Ik wilde graag weer eens in een andere keuken kijken.”
Die keuken staat in Minnertsga, waar Ton Hartman een fijne binnenkomer beleeft door met zijn nieuwe club meteen de titel op te eisen in de vierde klasse. Een stabiele derdeklasser worden, dat is de doelstelling. Het wordt allemaal nog veel mooier. In 2009 wordt Hartman met “de pompeblêden fan de klaai” opnieuw kampioen, een ongekend en door weinigen verwacht succes dat door Hartman zelf wordt betiteld als het hoogtepunt uit zijn lange trainerscarrière. Kenners zien Minnertsga in de tweede klasse als de geheide degradant, maar de kleine dorpsclub ontpopt zich op het zeer respectabele niveau tot een uitermate taaie klant en houdt het hoofd drie jaar boven water. Dat Minnertsga in 2012 – het jaar waarin na 7 seizoenen afscheid wordt genomen van Ton Hartman – degradeert is spijtig, maar ligt in de lijn der verwachting.
Na Minnertsga volgen verblijven in Berlikum en Makkum, waar Ton Hartman met zijn teams naar behoren presteert. Met Makkum, waar Hartman tussen 2016 en 2022 roerganger is, promoveert hij in 2019 naar de derde klasse. Bij Berlikum loopt hij een dergelijk succes in 2015 op onvoorstelbare wijze mis. Berlikum haalt dat jaar de nacompetitie, waarin het doorstoot naar de finale. In die finale moeten de oranjehemden afrekenen met Zwaagwesteinde. Dat klusje lijkt al in de heenwedstrijd te worden geklaard als in de Friese Wouden met 0-4 wordt gewonnen. De return is met dit resultaat een formaliteit, volgens velen. Toch wordt daar in De Westereen anders over gedacht. In een bizarre ontknoping krijgt Berlikum er op eigen terrein met 1-6 van langs. Door de muziek en het geplande feest komt zo een dikke streep te staan. Ton Hartman zag het al aankomen, zegt hij 9 jaar na dato: ,,Ik merkte dat de focus er niet was. De meeste spelers dachten dat het na de eerste wedstrijd klaar was. Helaas pakte het anders uit. Na de zomer zijn we weer vrolijk verder gegaan. Je moet niet in de teleurstelling blijven hangen. Sportieve tegenslagen moet je nooit heel zwaar aan tillen.”
Dat Ton Hartman een tegenvaller in de sport kan relativeren is te begrijpen. Buiten het veld spelen zich in dit tijdspanne ontwikkelingen af die de voetballerij in het juiste perspectief zetten. In 2014 verlaat Ton Hartman na bijna een kwart eeuw het familiebedrijf om in de uitzendbranche te gaan werken. Glastuinbouwbedrijf AC Hartman is dan in heel Europa uitgegroeid tot een begrip. Op het hoogtepunt heeft het bedrijf enkele honderden werknemers, het kassencomplex strekt zich uit over tientallen hectare grond. In 2017 is het einde van een tijdperk daar als broer Willem Hartman het bedrijf verkoopt aan de Belgische Fruit Farm Group. Wat lijkt als een juiste stap, mondt al snel uit in een bijzonder nare affaire, met de zelf verkozen dood van Willem Hartman in 2017 als tragisch dieptepunt. Nog steeds lopen er rechtszaken en hoewel het Ton Hartman aanvankelijk regelmatig uit zijn slaap houdt, is dat tegenwoordig niet meer het geval.
Ton Hartman wil niet al te veel achterom kijken, dat heeft hij in de voetballerij ook nooit gedaan. Dat kan ook niet meer in deze tijd, want dat de voetballerij is veranderd is zonneklaar. Spelers die een training of een wedstrijd afzeggen, iedere trainer heeft er tegenwoordig mee te maken. Hartman maakt zich er niet druk om. Mede daardoor houdt hij het al meer dan drie decennia vol in het trainerswereldje. In augustus begint hij bij oude bekende Minnertsga aan zijn 33ste seizoen als hoofdtrainer, momenteel is hij actief bij SF Deinum. Ook al werd er in het dorp met ‘de sipel op ‘e toer’ weinig gewonnen de laatste twee jaargangen, Hartman is er van overtuigd dat er mooie jaren op komst zijn: ,,Toen ik hier kwam, maakte Deinum net de switch naar het zaterdagvoetbal. Van de zondag vierde klasse naar de derde klasse zaterdag was een gigantische stap. We degradeerden kansloos, toch konden we voetballend vaak prima meekomen. Ook nu hebben we het zwaar, maar er zijn iedere training 18 man en na de winterstop doen we het heel aardig. De jeugd zie ik regelmatig spelen. Daar zit echt potentie in. Het komt in Deinum wel goed”, voorspelt Hartman optimistisch.
Dat optimisme kenmerkt de mens Ton Hartman: ,,Alles waar ik hedendaags mee bezig ben, doe ik met veel plezier. Aan stoppen denk ik niet. Niet met het trainerschap, ook niet met werk. Ik ben alweer meer dan twee jaar als accountmanager actief voor Sloobest Uitzendbureau. Wat ik nu doe heeft raakvlakken met het trainerschap. Ook hier probeer ik de poppetjes op de juiste plaats te zetten. Die contacten met mensen vind ik prachtig. We zijn gevestigd in Franeker in het oude politiebureau. Het komt wel eens voor dat ik hier jongens op bezoek heb die verkondigen dat ze de weg hier maar al te goed kennen”, lacht Hartman.
Hoeveel seizoenen er nog aan Ton Hartman zijn lange trainers-CV toegevoegd gaan worden weet hij niet. Dat CV overkijkend valt het trouwens op dat er louter zaterdagclubs op het lijstje staan. Een bewuste keuze, zegt de oefenmeester: ,,Trainer zijn brengt een bepaalde druk met zich mee. Die druk wil ik er op zaterdagavond af hebben. Daarnaast wilde ik de zondag vrij hebben voor het gezin.” Dat gezin bestaat uit echtgenote Marjo, waarmee Ton Hartman over 3 jaar al een halve eeuw samen is, en de 4 zoons Dennis, Maikel, Mark en Dave. Stuk voor stuk is het viertal besmet geraakt met het voetbalvirus. Omdat Marjo ook een groot liefhebster is, hield een vrije zondag voor het gezin dan ook vaak in dat er een bal in de kofferbak werd gegooid, waarna een van de zondagclubs in de regio werd bezocht. Terwijl de 4 knapen dan op een bijveld een balletje aan het trappen waren, stond het echtpaar Ton en Marjo Hartman langs de lijn bij clubs als Sint Annaparochie, Dronrijp of DTD. ,,En zo gaat het nog steeds”, aldus Hartman. ,,De jongens zijn uiteraard allang het huis uit, maar Marjo en ik gaan bijna elke zondag naar het voetballen. We maken er een leuk uitje van. Marjo weet zelfs vaak al eerder welke wedstrijden op het programma staan dan ik. Inmiddels hebben we al 9 kleinkinderen, waarvan de eersten ook aan het voetballen zijn geraakt. De komende jaren zullen we dus nog wel even op de Friese velden te vinden zijn”, sluit Ton Hartman met een knipoog af.
De Cambuur-reserves in het seizoen 1982/1983, met Ton Hartman als aanvoerder. Staand, van links naar rechts: Dick Steensma (verzorger), Leo van der Haring (elftalleider), Henny Overdiep, Douwe Zondervan, André van der Ley, Loek Idema, Jouke Faber, Ben Tardy en Anno Hoekstra. Zittend, van links naar rechts: Johan Siksma, Ronald Kramer, Ton Hartman, Gerrie de Jonge (trainer), Jan Henstra, Arjen Miedema, Egbert Muller en Jasper Bouwer.
Het is 2 december 1984. Harlingen speelt op het eigen volgepakte Balkand de topper tegen Steenwijkerwold en laat er geen schijn over bestaan wie de sterkste is. Al binnen het kwartier staat de thuisploeg op 2-0, tweemaal heet de schutter Ton Hartman, die hier zijn eerste doelpunt maakt. Het eindigt die middag in 4-0.
Een beeldfragment van de helaas verdwenen derby SC Franeker-vv Harlingen. In deze beker-editie van 28 augustus 1990 zijn de “ouwe seunen” in de kaatsstad veel te sterk. Het wordt 0-3. Op de foto zet Henk Koetje Franeker-speler Willem de Haan van de bal, waarna Ton Hartman (rechts) het leder oppikt.
Ton Hartman in de dug-out, als trainer van Minnertsga, tussen wisselspelers Roan-Hein Joostema en Bram Klaver. Links elftalleider Nico Zonderland. (foto met dank aan Sybe Joostema).
Ton Hartman langs de zijlijn als hoofdtrainer van Makkum, de club waar hij in totaal 6 seizoenen werkzaam zal zijn en in 2019 promotie mee afdwingt naar de derde klasse.